Psychologia poznawcza, zwana także czasami kognitywną (ang. cognition - poznanie) zajmuje się badaniem zjawisk dotyczących poznawania otaczającego nas świata. Pojęcia, które kojarzą się najmocniej z tą tematyką to percepcja, pamięć, a także uwaga. Jednak psychologia poznawcza skupia się także na wyobraźni, podejmowaniu decyzji oraz poznaniu społecznym.

 

Jak to wszystko ma się do projektowania interfejsów? Tworzenie makiet zarówno niskiej jak i wysokiej szczegółowości wiąże się z kreowaniem części rzeczywistości, w której ludzie, a w tym użytkownicy danej strony internetowej czy aplikacji, się poruszają. Co za tym idzie, zasady z psychologii poznawczej mają także zastosowanie w pracy UX/UI designera. 

 

Percepcja

Skupmy się na początku na percepcji. Jest to przetwarzanie informacji ze świata za pomocą zmysłów. Zwykle wyróżniamy pięć podstawowych zmysłów czyli wzrok, słuch, dotyk, smak i węch. oczywiście nie wszystkie mogą być wykorzystane w pracy designera. Zaprojektowanie doświadczenia użytkownika strony czy aplikacji, wiąże się przede wszystkim ze wzrokiem, ale można również wykorzystać słuch np przy tworzeniu jakichś animacji, oraz dotyk. Zaprojektowanie powiązane z tym zmysłem jest szczególnie ważne przy korzystaniu z ekranów dotykowych, co wykorzystywane może być przede wszystkim przy mobile first.

 

Warto też zaznaczyć, że na nasze postrzeganie jakiegoś bodźca mają wpływ także nasze wcześniejsze doświadczenia w podobnych sytuacjach czy kontekst, w którym się znajdujemy. W literaturze na temat psychologii poznawczej często można spotkać się z nazwą przetwarzania odgórnego (ang. top-down) oraz oddolnego (ang. bottom-up). Pierwsze pojęcie odnosi się do naszej wiedzy o świecie, którą dają nam nasze wspomnienia, normy kulturowe czy oczekiwania, drugie do tego co w danym momencie, widzimy, słyszymy czy dotykamy.

 

Wszystko co zostało wyżej napisane to tylko teoria. A jak to wygląda w praktyce? Najczęściej wykorzystywaną częścią psychologi poznawczej są zasady Gestaltu czyli rozróżnienie między figurą a tłem. Figurą nazywane jest to, co na pierwszy rzut oka formuje się w pewną całość i wybija z tła. Nasza percepcja działa automatycznie z tymi zasadami, dlatego wiele osób intuicyjne je stosuje, nie mając pojęcia o ich związku z psychologią.

Psychologia Gestalt w UX

Zasady tworzące Gestalt to :

  • Zasada pregancji - inaczej zasada dobrej figury - widziany obraz jest interpretowany przez zmysł wzroku najprościej jak się da - to co pierwsze rzuca się w oczy jest figurą, reszta tłem. Nasz mózg nie lubi się męczyć dlatego szuka najprostszych rozwiązań czyli prostych figur, łatwych i widocznych rzeczy.
  • Zasada bliskości - rzeczy, które są blisko siebie są traktowane jako figura; są ze sobą bardziej związane niż obiekty które są dalej.
  • Zasada podobieństwa - rzeczy, które są podobne (np. kształtem czy kolorem) są widziane jako jedna część.
  • Zasada ciągłości - kształty czy linie, nawet zasłonięte przez inne obiekty są ciągłe i tworzą całość. Zasada ta działa tak, jakbyśmy patrzyli na zaplątany sznur. Jeżeli widzimy dwie nakładające się na siebie linie, zgodnie z tą zasadą wiemy, że są to dwie osobne linie a nie jeden dziwny kształt.
  • Zasada domykania - automatycznie dorabiamy sobie brakujące elementy aby tworzyły one znaną nam całość. Przykładem może być okrąg narysowany przerywaną linią, mimo, że widzimy przerwy i tak jesteśmy w stanie rozpoznać, że jest to okrąg.
  • Zasada symetrii - rzeczy, które są symetryczne postrzegamy jako mocno ze sobą powiązane lub jako jedną grupę. Symetria jest łatwa do zauważenia, dlatego takie elementy wybijają się na pierwszy plan.
  • Zasada wspólnego losu - obiekty poruszające się tak samo są traktowane jako powiązane ze sobą. W kontekście UX może odnosić się to np do grupy obiektów scrollowanych w ten sam sposób. 

 

Opierając się na powyższych zasadach warto zachować umiar oraz rozsądek, aby nie tworzyć grup i wizualnych podobieństw, tam gdzie treść jest kompletnie ze sobą nie powiązana. Kolejną rzeczą, którą warto wiedzieć, jest kolejność stosowania tych zasad. Można napotkać strony, które wykorzystują kilka reguł jednocześnie i jest to jak najbardziej w porządku, jednak należy pamiętać o tym aby nie doprowadzić do sytuacji, gdzie będą się one wykluczały. Doprowadzi to do trudnej dla użytkownika sytuacji, co może spowodować jego dezorientację, a strona czy aplikacja nie będa wtedy czytelne i jasne. 

 

Pierwszą zasadą stosowaną przez nasz system poznawczy jest bliskość. Na tej podstawie tworzą się grupy, wewnątrz których można na nowo stosować reguły Gestaltu. Jeżeli jednak wystąpi niezgodność w danej grupie użytkownicy, następnie mogą szukać grup wyróżniających się podobieństwem, w szczególności podobieństwem koloru. 

 

Czy szukasz wykonawcy projektów IT ?
logo

Uwaga

Kolejnym istotnym aspektem psychologii poznawczej jest uwaga. Jako, że nie jesteśmy w stanie przetworzyć wszystkich docierających do nas informacji musimy w jakiś sposób odfiltrować część z nich i skupić się tylko na rzeczach dla nas czy dla użytkowników strony lub aplikacji, istotnych. Zasady gestaltu pomogą wyróżnić istotne informacje, jednak warto wiedzieć jak działa nasza uwaga. Osoba wchodząca na bloga chcę przeczytać interesujący ją artykuł, osoba korzystająca ze sklepu internetowego może chcieć dokonać zakupu. Wchodząc na stronę widzą one dużo więcej informacji niż jest im to potrzebne do wykonania tego zadania, jednak w późniejszych krokach może być im to pomocne, jak np. ikona koszyka. Mimo, iż osoby te nie skupiają się mocno na nieinteresujących ich rzeczach, zauważają, że są one dostępne. 

 

Istnieje pojęcie reflektora uwagi, które odnosi się do tego na czym świadomie się skupiamy, czyli nie tylko patrzymy na coś oczami ale też jesteśmy świadomi, tego, że na to patrzymy. Rzeczy widoczne w naszym reflektorze uwagi są łatwiej zauważalne i dostrzeżenie ich jest szybsze. Dlatego warto nakierowywać użytkowników na konkretne działania np za pomocą przycisków call to action

Uwaga jako zasób

Uwaga może być także postrzegana jako zasób. Można to sobie wyobrazić jako pudełko. Kiedy nic nie robimy jest ono puste, kiedy wykonujemy jakąś prostą dla nas czynność, to nasza uwaga lekko się zapełnia, kiedy jakieś zadanie jest dla nas ciężkie nasze pudełko uwagi może się w całości zapełnić. Warto zauważyć, że rzadko kiedy jesteśmy w pełni skupieni na ekranie laptopa czy telefonu. Jakieś bodźce ze świata dookoła nas także do nas docierają, czy to ilość światła, dźwięki z ulicy czy choćby bzyczenie muchy. Więc tego miejsca na skupienie się na kupowaniu czy czytaniu nie jest wcale tak dużo. Warto więc ułatwić przeszukiwanie uwagowe. 

Pojęcie przeszukiwania uwagowego wiąże się z szukaniem interesującej nas rzeczy, jest to zadanie wymagające naszej świadomej interakcji z otoczeniem, co już sprawia, że jest ono trochę bardziej wymagające. Wrócimy tutaj na chwilę do pojęć top-down oraz bottom-up, czyli odgórnej i oddolnej percepcji. Kiedy szukamy informacji skupiając się na naszej wcześniejszej wiedzy szukamy po kolei - patrząc na każdą rzecz osobno. Jest to dość czasochłonne i męczące. Przeszukiwanie oddolne polega na patrzenie w stronę obiektów zwracających naszą uwagę, wyróżniających się w jakiś sposób z tła. 

Aby przeszukiwanie strony było łatwe i przyjemne, trzeba pozbyć się dystraktorów, czyli rzeczy rozpraszających użytkownika, jak np wyskakujące okna, czy zbyt dużo informacji na raz. 

Pamięć

Ostatnim aspektem psychologii poznawczej z punktu widzenia UX jest pamięć. Można ją podzielić na: 

  • sensoryczną - przechowujemy w niej informacje od kilkudziesięciu do kilkuset milisekund, to jest czas w którym jakaś rzecz jest zauważana;
  • krótkotrwała - jeśli już zauważymy jakiś obiekt i trafi on do naszej uwagi jest wstępnie przetwarzany, jego kolor, kształt oraz znaczenie. Informacje te są tutaj zatrzymywane do 20 sekund;
  • długotrwała - informacje są do niej przekazywane jeżeli są powtarzane w pamięci krótkotrwałej, możemy je pamiętać nawet całe życie.

Przypominanie sobie na której stronie była interesująca mnie rzecz jest zadaniem, które znowu zapełnia nasze pudełko uwagi, dlatego warto pokazywać użytkownikowi dostęp do jego wszystkich poprzednich kroków. Nie może to jednak być jakiś krzyczący napis, który będzie nas rozpraszał. Często stosowana jest nawigacja okruszkowa, aby było wiadomo, w którym miejscu na stronie się znajdujemy. 

To co jeszcze można wyciągnąć z badań nad uwagą, to to, że rzeczy są zauważane naprawdę bardzo szybko. Niespójności w znaczeniu jakiegoś zdania są wyłapywane już po 400 ms, dotyczy to także niespójności wizualnych. Już po tak krótkim czasie użytkownik może mieć lekkie poczucie niezrozumienia. 

Jak psychologia wpływa na projektowanie?

Podsumowując powyższe zasady i wiadomości, człowiek, a właściwie jego mózg nie lubi się zbytnio męczyć i lubi rzeczy proste, możliwe dla danej osoby do wykonania. Dlatego warto pokazywać tylko niezbędne w danej chwili informacje. Aby użytkownik mógł jak najszybciej, najprzyjemniej i najsprawniej skorzystać z naszego produktu trzeba trochę mu podpowiedzieć co ma w nim zrobić, gdzie patrzeć i gdzie może znaleźć jakie informacje, w czym pomocne będą zasady Gestaltu. O dobre odczucia Użytkownika warto dbać od pierwszego otwarcia strony, ponieważ podświadomie możemy dostrzec coś co nam się nie spodoba już w ułamku sekundy.

Nasza oferta

Powiązane artykuły

Zobacz wszystkie artykuły powiązane z #Web design